Jako prawdziwy „turkofil” zawsze pożeram wszelkie książki tureckich autorów, które ukazały się po polsku. Właśnie skończyłam „Bękarta ze Stambułu” Elif Şafak, która to książka jest najświeższym tytułem autorki na polskim rynku czytelniczym. Powieść opowiada o dwóch rodzinach, tureckiej i ormiańskiej, których losy splatają się ze sobą w nieoczekiwany sposób. Kanwą dla snutej przez Şafak opowieści są tragiczne losy Ormian z okresu I wojny światowej, kiedy to Imperium Osmańskie dopuściło się eksterminacji ludności ormiańskiej. Za swobodne opisywanie tych wydarzeń w swojej powieści, autorka została pozwana za ” obrazę tureckości”, wytoczono jej proces. Şafak groziła trzyletnia odsiadka, na szczęście ostatecznie oskarżenie wycofano… Książka jest wspaniała, a autorka opowiada niezwykłą historię z wielkim kunsztem. Głównymi bohaterkami powieści są kobiety, które obserować możemy w przeróżnych sytuacjach życia codziennego. To cenne źródło wiedzy na temat kobiecej, stambulskiej codzienności. Znalazłam nawet parę cytatów, które doskonale pasują do mojej sytuacji oraz każdej kobiety w Stambule:

„Złota reguła rozsądnej mieszkanki Stambułu: Kiedy facet zaczepia cię na ulicy, nigdy nie odpowiadaj, bo jeśli odpowiesz natrętowi – zwłaszcza przekleństwami – jego zapał tylko wzrośnie!”

„Srebrna reguła rozsądnej mieszkanki Stambułu: Kiedy facet zaczepia cię na ulicy, nie trać panowania nad sobą, bo jeśli zbyt ostro odetniesz się natrętowi, tylko pogorszysz sytuację”

Bardzo aktualne. Oznacza to jednak, że Turczynki, chociaż tutejsze, dzielą z nami, przyjezdnymi, problem męskich zaczepek. Trochę mnie to smuci, ponieważ do tej pory, w swojej naiwności myślałam, że mężczyźni raczą swoim paskudnym repertuarem jedynie panie, wyglądające na turystki (czyli w innym rozumieniu, będące nie u siebie, być może zagubione, słabsze). Otóż wygląda na to, że nie, Turczynki są osaczone we własnym kraju, a reputacja Turków ostro leci w dół. Dla nich kobieta, nawet ta, która może się odgryźć i przygadać po turecku, to po prostu obiekt seksualny. Efekt uboczny skrajnego patriarchatu.

Byłam dzisiaj w okolicy konsulatu Izraela. Pod budynkiem koczują aktywiści w towarzystwie opancerzonych wozów policji. Co chwilę rozpoczyna się nowa demonstracja, powiewają transparenty, flagi Turcji, Strefy Gazy oraz radykalnego Hamasu. Na ulicach dzielnicy Levent (tam mieści się konsulat izraelski) zobaczyć można graffiti „Free Gaza!” oraz „Filistin” (czyli Palestyna po turecku), a w różnych częściach miasta uliczni handlarze oferują po okazyjnych cenach zielone przepaski z emblematem Hamasu oraz, do kompletu, klasyczne czarno-białe arafatki, symbol oporu i jedności z palestyńczykami. Co raz można natknąć się na jakąś grupę demonstrantów przetaczającą się przez Taksim lub mknący po szosie samochód, z którego okien powiewają czarno-zielono-czerwono-białe flagi.

Dziś w mieście, jak w ulu. Rano niedaleko mojego domu przetoczyła się antyizraelska demonstracja, na ulicach mnóstwo ludzi z flagami Turcji, Izraela, a nawet Hamasu(!). Wszystko w odpowiedzi na atak  dokonany rano przez izraelskich komandosów  na konwój statków z pomocą dla Strefy Gazy. Konwój prowadzony był przez turecką jednostkę. Zginęło kilkanaście osób. Cały świat w szoku, a stosunki turecko-izraleskie, które od dłuższego czasu są bardzo napięte, chyba wiszą na włosku…

Zawsze piszę, że wszystko jest ekstra i cacy. Że Stambuł piękny i kolorowy. Bo jakoś nie lubię narzekać na Turcję, w końcu nikt mnie tu siłą nie przysłał. Ale czara się przelała: jest też, jak to zwykle w życiu bywa, druga strona tego lśniącego medalu, już nie tak atrakcyjna i czas przyszedł na to, aby opisać mniej przyjazne aspekty tego miasta. A mianowicie mieszkańców. A właściwie męską część populacji, która jest upierdliwa, jak mało co i kto.

Myślałam, że z czasem się przywyczaję i będzie mi wszystko jedno. Że obleśne cmokanie, wołanie, zbyt bliskie podchodzenie do mojej osoby w kolejkach,w dolmuszu, w metrze przestanie mnie irytować i będę z przymrużeniem oka, bez „czepialstwa” lecz pobłażliwie wyjaśniać to sobie jako przejaw lokalnego kolorytu. Nie. Stanowcze i głośne nie. Zachowanie mężczyzn jest jednym z powodów, dla którego czasem mam naprawdę ochotę uciekać z powrotem. Mam dość facetów podchodzących do mnie na ulicy z głośnym „helou” (bynajmniej nie mam na myśli kelnerów, którzy próbują w ten sposób zwabić kogoś do knajpy ani sprzedawców „czegotamkolwiek”, jakich wszędzie wielu), po którym następuje oczekiwanie na moją (nigdy!) reakcję i nie wiem właściwie na co. Pomijając fakt, że angielski repertuar większości tych panów kończy się właśnie na owym helou, ewentualnie dorzucić można „lejdi”, to generalnie o co im, do jasnej anielki, chodzi? Naiwna nie jestem i domyślam się o co (bynajmniej nie o bezinteresowną pomoc), jednak za każdym razem jestem zdumiona tupetem panów Helou i staram się zrozumieć ich tok myślenia, po czym dochodzę do wniosku, że w oczach tych mężczyzn europejka po takim helou lejdi powinna co najmniej przystać na wspólną kolację ze śniadaniem. No, jakoś nie, dzięki…

Inna urocza przypadłość tutejszych samców to śledzenie upatrzonego celu przez jakiś czas. Idziesz sobie – pan za tobą, przystajesz sobie – on również, skręcasz – jak wcześniej. Na dodatek taki delkwent nie czuje się speszony twoim karcącym wzrokiem, który mówi „wiem, że się do mnie przyczepiłeś”, w najlepsze dalej uprawia swój proceder. Wtedy zawsze muszę przestać rozkoszować się miłym spacerem i zmienić kierunek wycieczki albo plany i wmieszać się w tłum w kawiarni albo szybko wskoczyć do autobusu. I dlaczego? Bo jakiś lekki buc zechciał trochę sobie za mną podreptać…Oczywiście opisane przeze mnie sytuacje nie są groźne i nigdy nic przykrego, co dotkliwie naruszyło by moją nietykalność osobistą, się nie zdarzyło, jednak stosunek tutejszych panów do przybyszek zza granicy jest irytujący.

Od razu dodam, że zdarzają się gorsze przypadki „samczenia” Turków względem obco wyglądających kobiet, włącznie z rękami na różnych częściach ciała, pościgami do drzwi od klatki. Oprócz tego w repertuarze tubylców znaleźć można słowo „seks” lub „seksi” w różnym natężeniu wypowiadane na widok upatrzonego celu, a także moje ulubione rzucanie spojrzenia a’la spaniel z jednoczesnym wzdychaniem przy wymijaniu na chodniku (na romantyka). Co ciekawe, choć takie zachowania są nagminne, to nie ma na nie, na szczęście, przyzwolenia społecznego. Jeśli kobieta zaalarmuje otoczenie, że czuje się „rahatsız” (niekomfortowo) w wyniku takich, czy innych działań jakiegoś spryciarza, może się zdarzyć, że inni panowie po prostu takiemu draniowi wleją, a już na pewno przegonią za pomocą „şerefsiz” czy „allahsız” (niegodziwy, bezbożnik).

Oczywiście można się tego nie bać, puszczać idiotyczne uwagi mimo uszu i mieć to w tej części ciała, która jest tak niezwykle interesującą dla prowowdyrów. Faktem jest jednak, że te chamskie zaczepki i podchody obniżają jakość życia wszystkich cudzoziemek w Turcji. No ale tak jest i nie wygląda na to, żeby miało się to zmienić. Pozostaje tylko uzbroić się w wielkie okulary przeciwsłoneczne, słuchawki na uszach, żeby nie słuchać i nie widzieć.

W następnym odcinku serii pod roboczym tytułem „Wyliczanka – czemu nie cierpię tego kraju”  będzie o paskudnych dzieciakach.

Jedną ze wspaniałości tego miasta jest posiadanie wysp. Wyspy Książęcę są położone na Morzu Marmara w azjatyckiej części miasta i stanowią jedną z dzielnic tej metropolii. Jest ich kilka, z czego najważniejsze i największe są cztery: Büyükada, Heybeliada, Burgazada i Kınalıada (po turecku ada to wyspa właśnie). Oprócz nich jest jescze pięć pomniejszych wysp, z których niektóre są w prywatnym posiadaniu oraz kilka niezamieszkanych skalnych wysepek. Na wyspy dopłynąć można promem zarówno z części europejskiej jak i azjatyckiej i jest to dość długi rejs, szczególnie, gdy płyniemy na Büyükadę (Wielką Wyspę), która położona jest najdalej od strony miasta i stanowi ostatni przystanek promu. W czasach Bizancjum oraz Impreium Osmańskiego wyspy stanowiły miejsce azylu dla wygnanych z miasta niewygodnych politycznie książąt, duchownych czy oficerów. Oprócz tego wyspy były zamieszkiwane przez Greków, Ormian i Żydów, którzy po dziś dzień stanowią procent tutejszych mieszkańców. Z wyspami wiąże się również jeden niezbyt chlubny incydent w historii państwa Osmańskiego. Na początku XX wieku wywiezono i pozostawiono ne jednej  z wysp wszystkie psy z kontynentalnego Stambułu, aby pozbyc się ich z miasta. Wkrótce po tym wydarzeniu miasto nawiedziło pustoszące trzęsienie ziemi, które odczytano jako karę boską za nieludzkie obejście się z czworonogami, w związku z czym psy zostały przywiezione z powrotem.

Obecnie wyspy – po turecku Adalar – są celem jednodniowych wycieczek mieszkańców zatłoczonego Stambułu, którzy pragną odpocząć od zgiełku i tłumu miasta. Na wyspach panuje oficjalny zakaz używania samochodów (wyjątek to auta służb publicznych i zaopatrzenia) w związku z czym mieszkańcy oraz przyjezdni poruszają się za pomocą rowerów lub niezwykle popularnych konnych bryczek. Dzięki temu wyspy mają swój niepowtarzalny klimat – nie ma tu korków i spalin, jest cicho, kameralnie. Jedyny minus obecności bryczek to roznoszący się dość powszechnie zapach końskich odchodów, no ale cóż – coś za coś. Przyjemna i trochę odludna atmosfera wysp sprawia, że umiłowali je sobie pisarze i artyści, a także masy kocurów wałęsających się stadami, toczących uliczne wojny o resztki ludzkiego jedzenia. Kotów rzeczywiście jest tu bardzo dużo, ale pewnie wynika to z izolacji wysp. Kolejną rzeczą po bryczkach i kocurach, budującą wyspiarski klimat jest architektura. Większość budynków na wyspach to przepyszne letnie rezydencje z białego drewna z mnóstwem detali, ozdobną snycerką, uroczymi wykuszami, balkonami i okiennicami. Obecnie – jeszcze przed sezonem- większość okiennic jest zamknięta, przez co rezydencje sprawiają wrażenie niezamieszkanych. Każda z takich rezydencji posiada ogród, często ogromnych rozmiarów, prowadzący aż nad sam brzeg morza. Mnóstwo tu zieleni, kolorowych kwiatów, egzotycznych wciąż dla mnie palm i drzewek pomarańczowych. Jednym słowem elegancja i szyk, choć jak to w Stambule bywa – musi pojawić się kontrast. I tak zaraz obok wypieszczonych parceli i pięknych domów spotkamy popadające w ruiny „nawiedzone” budynki, z wybitymi oknami i wybujałymi ogrodami, których dawno nikt nie pielęgnował, a o których dawnym blasku świadczą architektoniczne detale i rozmiary. Zdecydowanie warto uciec na chwilę na wyspy.